ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΣΠΗΛΙΑΣ

       

Και τι δεν έχουμε ακούσει για  αυτά τα κοιλώματα των βράχων , τις σπηλιές. Τι στοιχειά , τι  κρυμμένους θησαυρούς , τι θαμμένα κιούπια στα έγκατά τους και  πολλά άλλα  που η λαϊκή φαντασία έπλασε για να παινέψει ή να φοβίσει .

Πέρα από ολά αυτά  όμως στην λαϊκή αφήγηση καταδεικνύεται πόσο πολύ χρήσιμα φάνηκαν στους ανθρώπους σε δύσκολες καταστάσεις ,από παλαιοτάτων χρόνων, με την σταθερή τους θερμοκρασία και την φυσική τους οχύρωση.

Στις πλαγίες του ζυγού αρκετές πρόσφεραν την ζεστασιά τους και την προστασία τους, όχι μονό στους ανθρώπους της υπαίθρου αλλά και στα ζωντανά τους και αυτοί το όνοματά τους. Στις νότιες πλευρές του Ζυγού έχουμε την σπηλιά του Παλιούρα, του Καράλη και του Πλάκα. Στα αριστερά του φαραγγιού της Κλεισούρας, του Φώνη και αρκετά πιο ψηλά του Κουμπούρα. Εκτός των άλλων κάποιες χρησιμοποιήθηκαν και για απομόνωση. Ήταν οι Σπιναλόγκες της εποχής ! Στις οροφές τους ακόμη και σήμερα υπάρχουν τα σημάδια του καπνού από τις εστίες της φωτιάς.

Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΦΩΝΗ: Ο Φωνης (Ξενοφών)  Ζωγράφος έδωσε το όνομα του στην σπηλιά δυτικά του φαραγγιού γιατί πέρασε πολύ καιρό σε αυτή . Πριν τον Φώνη κατοίκισε ο Κίλιας ο Χαραλαμπόπουλος. Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος. Ήρθε από τα Σέλισα  της Ευρυτανίας σε ηλικία δέκα επτά ετών περίπου ,το 1880 . Δεινός κυνηγός ο Κίλιας . Ήταν αυτός που ανακάλυψε το πέρασμα της Παπόραχης. Ένα διάσελο που περνούσαν τα παπιά το βράδυ από την λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού προς τις λίμνες Λυσιμαχείας και Τριχωνίδας  και το πρωί ξαναγύριζαν. Τον έβλεπαν που γύριζε με τα σκοτωμένα παπιά και απορούσαν.

Πότε πήγες στη θάλασσα εσύ;  Αφού κατά τον λόγγο έκανες. Που τα βρήκες τα παπιά;

 Αυτός βέβαια δεν το μαρτυρούσε το περασμα γιατι δεν ήθελε άλλους μέσα στα πόδια του . Δεν άργησαν φυσικα  να τον καταλάβουν .

Ο Κύλιας ήταν και καλός μάστορας. Έκανε ωραία τσαρούχια και τα πουλούσε στα γύρω χωρία. Στον γυρισμό του από ένα ταξίδι του στην Παλαιομάνινα και αφού πέρασε το ποτάμι, έπεσε πάνω σε ληστές και του πήραν όλα τα χρήματα. Ένας από αυτούς όμως πλήρωσε πολύ ακριβά την απληστία του. Δεν του έφτασαν τα χρήματα που πήρε,  αλλά γύρισε πίσω να του πάρει και τα τσαρούχια που φορούσε. Δεν τα έβγαζε ο Κυλιας από τα πόδια του παρά τις απειλές !

Εγώ δεν τα βγάζω του λέει . Αν το βαστά η καρδία σου βγάλτα μόνος σου.

Έσκυψε ο ληστής και το μαχαίρι του Κύλια χώθηκε στην πλάτη του .Τον πέταξε στο ποτάμι και έφυγε τρέχοντας πριν γυρίσουν οι σύντροφοί του .Το φονικό το εξομολογήθηκε στον παπά λίγο πριν πεθάνει

ΤΟΥ ΚΟΥΜΠΟΥΡΑ: Σε αυτή την σπηλιά ο Κουμπούρας βρήκε καταφύγιο για να ξεπεράσει την αρρώστια του. Χτυπημένος από την φυματίωση απομονώθηκε στη σπηλιά μέχρι , ή να γίνει καλά  ή  να πεθάνει . Γύρω από το γεγονός πλάσθηκε ένας γοητευτικός μύθος που λέει πως τάχα σκότωσε έναν Τούρκο γιατί τον παρενόχλησε την ήμερα του Πάσχα . Ένας μύθος που συνδέθηκε με την ανακάλυψη της εικόνας της Παναγιάς στην σπηλιά που είναι χτισμένη η εκκλησία της Αγίας Ελεούσας . Η πραγματικότητα όμως είναι αυτή που προανέφερα και η πληροφορία προέρχεται από την απόγονο των Κουμποραίων και σύζυγο του Νίκου Ζωγράφου (Μπόνια) την Γιώτα που ζει στο Χρυσοβεργι . Ένας μύθος που ενδέχεται να έπλασε ο μεγάλος παραμυθάς της Κλεισούρας ο Νίκος Μπίζγας από την Παλαιομάνινα . Αυτός έπλασε και το παραμύθι για το φιδάκι και το αρνάκι. Μια μανά με το παιδί της και ένα αρνάκι νύχτωσε στην Κλεισούρα και σταμάτησε να περάσει την νύχτα τη ρίζα ενός βράχου. Ξαφνικά από ψηλά άρχισε να κατεβαίνει αργά αργά  ένα μεγάλο φίδι  . Τρόμαξε η μάνα και φώναξε στην Παναγία  

    Βοήθεια Παναγία μου...!

…και αυτή μαρμάρωσε το φίδι αλλά μαζί με το φίδι και το αρνάκι και έτσι σώθηκε η μάνα με το παιδί της . Εδω είναι διακριτό το στοιχείο μιας ήπιας μορφής,θυσίας που υπάρχει σε πολλές λαϊκές παραδώσεις στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Για να στεριώσει το καλό κάτι έπρεπε να θυσιαστεί και εδώ θυσιάστηκε το αρνάκι. Όλο τούτο το παραμύθι βασίστηκε στα ανάγλυφα του βράχου που έχει δημιουργήσει η φύση(σταλακτίτες ), και δεν ήταν το μοναδικό του.

 

Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΗ ΣΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ: Στην απέναντι από την εκκλησία πλευρά του φαραγγιού υπάρχει μια άλλη σπηλιά που ο θρύλος ήθελε να επικοινωνεί με τον Αι Νικόλα τον κρεμαστό. Σε αυτή την σπηλιά λέει χάθηκε ένας δάσκαλος με τα δασκαλούδια του γιατί όταν προχώρησαν στο βάθος της  ένα αεράκι έσβησε τα κεριά που κρατούσαν . Υπάρχει τάχα μου ένα υπόγειο ποτάμι και το ρεύμα που σχηματίζει τους παρέσυρε και τους ξέβρασε στην θάλασσα. Στην σπηλιά ανέβηκαν νεαροί από το Χρυσοβεργι και το μονό που είδαν ήταν ένα σμήνος από νυχτερίδες Όλα αυτά είναι ιστορίες αυτού του παραμυθά με τις όποιες καθήλωνε τους επισκέπτες στο μαγαζί του στην κλεισούρα κάνοντάς τους και ξενάγηση με το αζημίωτο φυσικά. Οι πληροφορίες αυτές πρόεκυψαν από την συζήτηση που είχα με τον ιερομόναχο Ιερόθεο Σπανομήτσο πριν κάποια χρόνια . Για την σπηλιά του Κουμπούρα η ανθρώπινη φαντασία έπλασε κι άλλες ιστορίες και αφορμή στάθηκε μια μεγάλη πέτρα που είχε στο κέντρο της την όποια κάποιοι μετακίνησαν και πως από κάτω της έκρυβε έναν μεγάλο θησαυρό!

ΤΟΥ ΚΑΡΑΛΗ: Αυτή δεν συνδέεται με κάποια παραμυθία , είναι μια απλή σπηλιά που έχει χρησιμοποιηθεί από βοσκούς .Τελευταίος ένοικος αυτής ο Νίκος Κούστας . Μάλλον το όνομα της το οφείλει  στη θέα της , καραούλι .

Ο ΦΟΥΡΝΟΣ

Ήταν το πιο σημαντικό πέρασμα των Σιβιστιάνων  προς τον κάμπο . Βατό για τους ανθρώπους όχι όμως και για τα υποζύγια , γι’ αυτό πάντα τους βασάνιζε η σκέψη πως θα μπορέσουν να παρακάμψουν αυτό το φυσικό εμπόδιο . Δεν αρκούσε η πρόθεση και η προσωπική εργασία , όπως λέγονταν τότε ο εθελοντισμός . Χρειάζονταν μηχανήματα , τεχνογνωσία και χρήματα . Μονό η κοινότητα θα μπορούσε να αναλάβει ένα τέτοιο έργο .  Ήταν όμως μοιρασμένη σε πάνω και κάτω χωριό . Πρόεδρος έβγαινε πάντα από το πάνω και κοίταζε περισσότερο τα προβλήματα των επάνω . Σκεφτήκαν λοιπόν να μονιάσουν για να κερδίσουν τις εκλογές και αφού τις κερδίσουν  σαν πρώτη προτεραιότητα θα ήταν η άρση του φυσικού εμποδίου που τους απέκλειε από τον κάμπο . Το σχέδιο τους δεν έμεινε κρυφό και κάποιος από τους επάνω τους κατάλαβε και έριξε το σύνθημα «χτυπάτε τους κάτω» .

Τελικά κατάφεραν να κερδίσουν την εκλογή και με επικεφαλής τον νέο πρόεδρο Πέτρο Στέλιο ρίχτηκαν στην μάχη υλοποίησης του σχεδίου. Έφεραν από την Κατοχή έναν εργολάβο ονόματι Λαγούδη έμπειρο μάστορα  στην χρήση της παραμίνας[1] και των εκρηκτικών ( φουρνέλων ) για να αναλάβει το έργο .Ταυτόχρονα από τους νέους υπήρξε μεγάλη πρόσφορα εθελοντικής εργασίας .

Η πρώτη προσπάθεια του εγχειρήματος ήταν απογοητευτική και επιδείνωσε το πρόβλημα

Η δεύτερη όμως ήταν επιτυχημένη . «Νομίσαμε πως άνοιξε ένα παράθυρο στον κόσμο !» λέει ο Χριστόφορος Κατσαρός.

Το πέρασμα του φούρνου μετά την επέμβαση
Φωτογραφία της Μαρίας Ιωάννου 1/5/2020

Ο κόσμος ζούσε από τα καπνά. Ο τόπος όμως δεν μπορούσε να μεγαλώσει τα φυτώρια  (φυντάνια) του καπνού γιατί έκανε κρύο και ούτε νάιλον  υπήρχαν τότε να τα σκεπάσουν και να δημιουργήσουν της κατάλληλες συνθήκες φυτρώματος του σπόρου . Αναγκάζονταν να κατεβαίνουν στο κάμπο , να φυτεύουν καπνά και σαν αντάλλαγμα να παίρνουν ότι φυτά περίσσευαν στις βραγιές ,να τα πηγαίνουν πάνω στο χωριό , για να κάνουν καλλιέργεια .

Μετά την επιτυχία του εγχειρήματος δόθηκε η δυνατότητα να κάνουν τα δικά τους σπορεία στον κάμπο και συγκεκριμένα στην Κούτρα και στην Κομμένη Μαγούλα  που υπήρχαν ρέματα και πήγες για να τα ποτίζουν . Ταυτόχρονα έβαζαν και τα κηπευτικά τους αφού είχαν νερό . Τον τόπο τον νοίκιαζαν από τους ντόπιους . Εκατό δραχμές ο κήπος . Έτσι ήταν μεταπολεμικά  ζωή των ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου . Σκληρή και βασανιστική !

Οι πληροφορίες βασίζονται σε αφήγηση του Γιάννη και Χριστόφορου Κατσαρού καθώς και Πέτρου Νικολόπουλου  ένα σούρουπο πίνοντας τσιπουράκι στο καφενείο του Γιάννη στο Χαλίκι Αιτωλικού πριν μερικά χρόνια .

ΝΕΡΑΙΔΟΤΡΥΠΕΣ

Μια κόγχη σε ένα σχεδόν επίπεδο τοπίο , δίπλα σε ένα βαθύ ξερόρεμα με πυκνή βλάστηση δημιούργησε έναν θρύλο πως τάχα το βράδυ βαίνουν νεραΐδες και μπορεί να σου πάρουν τη μιλιά .

Θρύλος αποτρεπτικός για τα μικρά παιδιά  να προσεγγίσουν το σημείο και να κινδυνέψουν λόγω του απότομου του ρέματος καθότι η γονική επιμέλεια  ήταν ελλιπής , εξ αιτίας της πολύωρης απασχόλησης των γονιών  στα χωράφια .

 

Αυτές είναι μερικές από τις ιστορίες που πριν λίγα χρόνια κυριαρχούσαν στην τοπική λαϊκή αφήγηση της περιοχής γύρω από το φαράγγι της κλεισούρας

---

[1] Λεπτός πενταγωνικός λοστός για το άνοιγμα τρύπας στο βράχο  την όποια τρυπα γέμιζαν με εκρηκτική  ύλη .